Wraz z wiekiem zmienia się funkcjonowanie organizmu, konieczne jest więc wprowadzenie pewnych zmian także w sposobie żywienia.
Żywienie ma ogromne znaczenie na każdym etapie życia. Szczególnego znaczenia nabiera żywienie osób starszych – pomaga ono jak najdłużej zachować sprawność i zdrowie, na które pracowali całe życie. Dziś coraz mniej prawdziwy jest, na szczęście, stereotyp osoby starszej, która spędza czas wyłącznie przed telewizorem z przerwami jedynie na wizyty u lekarza. U części osób starszych mogą pojawić się jednak problemy zdrowotne, które skłaniają do zwrócenia większej uwagi na to, co jedzą.
Jak zmienia się organizm wraz z wiekiem?
Zmiany, jakie zachodzą w organizmie wraz z upływem lat, powodują, że funkcjonuje on nieco inaczej niż w młodości czy nawet dorosłości. Starzenie się związane jest bowiem ze zmianami w tkankach i narządach – m.in. maleje wydolność płuc, mniej sprawna jest też praca nerek. Istotnie zmienia się skład ciała:
- Rośnie udział tkanki tłuszczowej (z 20% w wieku 25 lat do nawet 36% w wieku 70 lat);
- Maleje udział tkanki aktywnej metabolicznie, przede wszystkim cennej tkanki mięśniowej;
- Spada zawartość składników mineralnych – od około 6% masy ciała u osób młodych do około 4% u Seniorów.
Zmienia się także funkcjonowanie przewodu pokarmowego – dochodzić może do upośledzenia odczuwania smaku i zapachu, spowolnieniu ulega motoryka jelit, czego konsekwencją często są zaparcia. Problemami są brak apetytu i ubytki w uzębieniu, które utrudniają skuteczne żucie i gryzienie. Zmiany zachodzące w przewodzie pokarmowym wraz ze starzeniem się organizmu wpływają także na skład mikrobiomu, czyli bakterie zasiedlające jelito – zaczyna brakować dobroczynnych bakterii
z rodzaju Lactobacillusi Bifidobacterium.
Skoro organizm podlega tak silnym zmianom, zmieniać się powinien także sposób żywienia tak, by wciąż jak najlepiej odpowiadać na potrzeby żywieniowe, bez względu na wiek.
Błędy w diecie osób starszych
Żywienie osób starszych nie zawsze jest łatwe. W Polsce dużym problemem jest zmniejszenie tzw. gęstości odżywczej diety, czyli zbyt mała, w odniesieniu do spożycia energii, ilość w jadłospisie ważnych składników budulcowych i regulujących. Może to prowadzić do potencjalnych niedoborów, m.in. witamin i składników mineralnych. Często znacząco maleje także spożycie warzyw i owoców.
Błędy w żywieniu osób starszych mogą mieć wiele przyczyn, ale jedną z głównych jest zmniejszona sprawność, co sprzyja unieruchomieniu w domu i utrudnia zakup żywności.
Dieta dla Seniora
Prawidłowo zbilansowany jadłospis osoby starszej pozwoli na dostarczenie odpowiedniej ilości:
- Energii, tak, by możliwe było utrzymanie lub uzyskanie prawidłowej masy ciała, a tym samym zapobieganie z jednej strony nadwadze i otyłości, a z drugiej – niedowadze;
- Białka, które pozwoli na zaspokojenie zapotrzebowania większego w przeliczeniu na kilogram masy ciała niż u osób młodszych – minimum 1g/kg masy ciała/dzień;
- Tłuszczu, by, kontrolując jego ilość, zaspokoić jednocześnie zapotrzebowanie na niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, m.in. z rodziny omega-3;
- Węglowodanów, głównie złożonych, co zapewnia także odpowiednią porcję błonnika pokarmowego (25-30g na dzień);
- Witamin, szczególnie tych o działaniu antyoksydacyjnym (witamina C, E i A), witaminę D, na którą zapotrzebowanie wraz z wiekiem wzrasta, a także niektóre witaminy z grupy B, które często są w starszym wieku wykorzystywane przez organizm mniej efektywnie;
- Składników mineralnych;
- Płynów, by zapobiegać odwodnieniu organizmu.
Najlepsza dieta dla osób starszych, czyli…
Każdy człowiek jest inny, dlatego trudno jest wskazać rozwiązania idealne dla wszystkich.
Z pewnością jednak posiłki powinny być atrakcyjne smakowo i wizualnie, żeby zachęcać do jedzenia nawet, jeśli doskwiera brak apetytu. Ich konsystencja powinna być dostosowana do możliwości danej osoby – czasem konieczne jest podawanie potraw w formie płynnej lub półpłynnej. Proces przygotowania musi zaś być na tyle łatwy, by nie stanowić problemu nawet dla mniej sprawnych Seniorów. Często korzystny może być także dłuższy termin przydatności do spożycia, który umożliwia zrobienie zakupów na dłuższy czas, co jest szczególnie ważne przy problemach z poruszaniem się.
Posiłki powinny być regularne, a ich objętość dostosowana do możliwości danej osoby. Nie może w nich zabraknąć:
- warzyw i owoców – także w postaci rozdrobnionej i przetartej, z których część może zostać podana w łatwej do przyjęcia formie soków (200-400 ml dziennie);
- produktów zbożowych, zwłaszcza pełnoziarnistych;
- mleka i jego przetworów (źródło wapnia) – przynajmniej 3 szklanki dziennie, z których część można zastąpić serami;
- ryb, jaj, chudego mięsa, dostarczających pełnowartościowego białka;
- olejów roślinnych, zawierających niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe;
- ziół – które naturalnie uatrakcyjnią smak i zapach potraw.
Unikać należy mięsa czerwonego, przetworzonych produktów mięsnych i tłuszczów zwierzęcych. Ograniczane powinny być także sól i alkohol.
Jedzenie to nie wszystko, pamiętać trzeba także o płynach. Osoby starsze często nie odczuwają pragnienia, przez co są bardziej narażone na odwodnienie. Każdego dnia przyjmowane powinno być minimum 8 szklanek płynów. Pić je należy małymi łykami przez cały dzień, nawet w przypadku, gdy nie pojawia się pragnienie.
Czy zdrowa dieta dla Seniora musi być trudna?
Właśnie ruszył projekt Polskiego Towarzystwa Dietetyki o nazwie „Talerz Seniora”, którego celem jest przekazywanie polskim Seniorom informacji na temat dostosowanego do ich potrzeb sposobu żywienia. Akcję wspiera marka Nestlé SINLAC. Więcej informacji na temat żywienia osób w starszym wieku znaleźć można na stronie internetowej programu https://talerzseniora.pl/, która będzie regularnie uzupełniana o nowe treści przeznaczone dla osób starszych, ich opiekunów, ale również dietetyków
i innych specjalistów zajmujących się żywieniem osób starszych.
Żywienie to nie wszystko
Odpowiednie żywienie osób starszych jest bardzo istotne dla zachowania zdrowia w wieku podeszłym. Nie można jednak zapomnieć także o innych ważnych elementach stylu życia – codziennej, dopasowanej do możliwości, aktywności fizycznej oraz utrzymywaniu kontaktów rodzinnych
i społecznych.