Co trzecia osoba w wieku powyżej 65 lat, mieszkająca samodzielnie, doznaje upadku przynajmniej raz w roku. Strach i lęk przed kolejnym upadkiem i jego konsekwencjami prowadzi do ograniczania aktywności życiowej, nieopuszczania domu, do zmniejszenia sprawności fizycznej i tym samym do zwiększenia ryzyka upadku. Zobacz jak zminimalizować ryzyko upadków.
Upadki w znaczący sposób obniżają jakość życia, ponieważ są główną przyczyną utraty ogólnej sprawności. Utrzymanie wyprostowanej pozycji ciała wymaga ciągłej współpracy zmysłu wzroku z mózgiem oraz mięśniami. Z wiekiem wzrasta ryzyko doświadczania upadków, gdyż zmniejsza się zdolność kontroli równowagi.
Należy pamiętać, że upadki mogą także być spowodowane stanami nagłymi jak np. zawał serca, zapalenie płuc, niewydolność serca, udar mózgu.
Miejsca, w których upadki występują najczęściej
– Dom 20-60 %
Najczęściej mają miejsce podczas wykonywania drobnych prac domowych, jak np.: wymiana żarówki, mycie okien, wieszanie firanek. Seniorzy często sami nie zgłaszają upadku, jeśli miał on miejsce w domu, a lekarz nie zawsze o to pyta, nawet jeśli są widoczne objawy urazu.
– Szpital 20 %
Upadki w szpitalu wynikają z nieprzyzwyczajenia seniora do odmiennego niż w domu (w którym dotychczas funkcjonował) rozmieszczenia mebli, przedmiotów czy umiejscowienia toalety.
– Dom opieki 45-76 %
Wysoki odsetek upadków spowodowany jest zarówno tym, że osoby starsze przebywające w domach opieki często posiadają niższy poziom sprawności i aktywności fizycznej, jak również zdecydowanie większa zgłaszalność zaistniałych upadków wynika z obecności personelu (osoby starsze mieszkające same, często nie informują o upadku).
Dlaczego starsi ludzie częściej upadają?
RÓWNOWAGA I KONTROLA POSTAWY
Aby organizm utrzymywał ciało w wyprostowanej pozycji, otrzymuje informacje z narządu wzroku do mózgu. W starszym wieku, pogarsza się ostrość widzenia oraz wrażliwość oczu na kontrast, dlatego też seniorzy narażeni są na większą liczbę upadków. Badanie wzroku oraz używanie odpowiednich okularów jest bardzo istotnym elementem profilaktyki przeciwupadkowej u osób starszych.
Aby ciało człowieka utrzymywało równowagę, bardzo ważna jest siła mięśni nóg. Wraz z wiekiem, siła nóg jest coraz mniejsza (średnio o 30-40%). Pogorszenie pracy mięśni u osób starszych powoduje częstsze upadki.
UPOŚLEDZENIE RUCHOMOŚCI STAWÓW
Ruchomość stawów człowieka wpływa na postawę ciała i poruszanie się, a co za tym idzie, na aktywność i możliwość wykonywania czynności dnia codziennego.
Zakres ruchomości stawów zmniejsza się wraz z wiekiem, ale nierównomiernie w poszczególnych stawach i często ograniczenie dotyczy określonego kierunku ruchu w danym stawie. Zaburzenia ruchomości stawów wpływają na ograniczenie aktywności i udziału w codziennym życiu osób starszych.
* Warto dbać o sprawność nawet w podeszłym wieku. Z pomocą specjalisty można dobrać odpowiednią aktywność: spacery, lekką gimnastykę, jogę.
UPOŚLEDZONA SPRAWNOŚĆ MIĘŚNI
Wraz z wiekiem, dochodzi do zmniejszania masy mięśni a skutek ich wyniszczenia. Może to spowodować pogorszenie sprawności ruchowej u osób starszych.
* Aby zapobiec zanikowi mięśni wskazane są ćwiczenia oporowe (siłowe), których skuteczność jest udowodniona. Pomóc może także odpowiedni sposób odżywania.
ZABURZENIA WIDZENIA
Wiele badań wykazało, że schorzenia w obrębie narządu wzroku są częstym czynnikiem ryzyka upadków.
* Najczęstszą przyczyną słabego widzenia u osób w podeszłym wieku jest zaćma. Operacja usunięcia zaćmy poprawia funkcje wzrokowe. Nowoczesne techniki operacyjne skutkują szybką poprawą widzenia, gdzie 50% pacjentów osiąga dobre widzenie. Powoduje zwiększenie aktywności, pewności siebie, zmniejszenie lęku, łagodniejszy przebieg depresji oraz poprawę jakości życia. Dodatkowo odnotowano zmniejszenie o 34% częstości upadków, o 40% częstość wystąpienia kolejnego upadku oraz zmniejszenie ryzyka złamań.
INNE
Bardzo ważnym czynnikiem ryzyka upadku jest nagły spadek ciśnienia tętniczego krwi, w momencie gdy zmieniamy pozycję z leżącej albo siedzącej na stojącą. Występują one aż u 16% osób w podeszłym wieku, a ich częstość może zwiększyć się nawet dwukrotnie przy okazji leczenia nadciśnienia tętniczego.
Spośród chorób często występujących w podeszłym wieku, ryzyko upadku zwiększają schorzenia neurologiczne, choroby sercowo-naczyniowe, choroby narządu ruchu, choroby metaboliczne, choroby żołądkowo-jelitowe, choroby układu moczowo-płciowego oraz zaburzenia związane z psychiką.
Zespół parkinsonowski szczególnie często predysponuje do upadków. Zwiększa ryzyko ich wystąpienia aż 10-krotnie. Ponadto także otępienie zwiększa ryzyko upadku – aż 2-3-krotnie. Czynniki, które mogą odpowiadać za wystąpienie upadku (poza zaburzeniami chodu i równowagi) to także zaburzenia zachowania w postaci pobudzenia, wędrowania i objawów psychotycznych.
Często niedocenianą przyczyną upadków są działania niepożądane leków. W podeszłym wieku jednoczesne występowanie kilku chorób wiąże się z przyjmowaniem licznych preparatów, również tych dostępnych bez recepty. Wraz z liczbą zażywanych leków zwiększa się ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, a stosowanie więcej niż 4 preparatów wyraźnie zwiększa prawdopodobieństwo upadku. Mechanizm ich niepożądanego działania może polegać na upośledzeniu funkcji poznawczych, wydłużeniu czasu reakcji, powodowaniu zaburzeń świadomości, nasilaniu nagłych spadków ciśnienia, czy wywoływaniu zaburzeń rytmu serca.
Niebezpieczne konsekwencje upadków
Około 5% upadków kończy się złamaniem, najczęściej szyjki kości udowej, kości promieniowej, żeber, kości nadgarstka, stawu skokowego lub kolanowego.
10-20% upadków kończy się ciężkim obrażeniem tkanek miękkich. Są to poważne urazy mózgu (m.in. wstrząśnienie mózgu), krwiaki wewnątrzczaszkowe, stłuczenia, pęknięcia kości, skręcenia w obrębie stawu.
To bardzo często prowadzi to tzw. zespołu poupadkowego. Strach i lęk przed kolejnym upadkiem i jego konsekwencjami prowadzi do ograniczania aktywności życiowej, nieopuszczania domu, do zmniejszenia sprawności fizycznej i tym samym do zwiększenia ryzyka upadku. Zespół poupadkowy dotyka 20-65% osób, u których doszło do upadku. Zdarza się także, że występuje on u osób, które były świadkiem czyjegoś upadku lub obserwowały skutki upadku u kogoś.
Najtragiczniejszym następstwem nieszczęśliwego wypadku jest śmierć. Prowadzą do niej też powikłania po upadku, takie jak długotrwały powrót do zdrowia oraz unieruchomienie w łóżku, którego następstwem może być np. zakrzepica żył głębokich czy zapalenie płuc, w przypadku seniorów wyjątkowo groźne.
źródło: PZH
zdj. PAP