Statystyczny pacjent powyżej 65 roku życia przyjmuje przewlekle 5 leków zaleconych przez lekarza oraz 2 leki dostępne bez recepty bądź suplementy diety. Jakie niebezpieczeństwa niesie za sobą wielolekowość i czy można ich uniknąć? Czy przeglądy lekowe prowadzone w ramach opieki farmaceutycznej pomogą w przyszłości zwiększyć bezpieczeństwo pacjentów?
Czym jest wielolekowość?
Jednoczesne przyjmowanie wielu leków nosi miano wielolekowości, inaczej zwanej polipragmazją. Najczęściej przyjmuje się, że definicja ta odnosi się do sytuacji, gdy pacjent stosuje co najmniej 5 leków jednocześnie. Zjawisko to dotyczy głównie osób starszych i pacjentów cierpiących na choroby przewlekłe, takie jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, rozrost gruczołu krokowego czy choroba niedokrwienna serca [1].
Czy stosowanie wielu leków jednocześnie jest szkodliwe?
Często łączenie wielu leków jest niezbędne do uzyskania pożądanego efektu leczenia. Rozważne łączenie leków, których mechanizmy działania uzupełniają się wzajemnie, pozwala bowiem na stosowanie niższych dawek, a co za tym idzie, ograniczenie skutków ubocznych i zwiększenie efektywności terapii. Przykładem może być leczenie nadciśnienia tętniczego. Wyniki jednego z badań wykazały, że blisko 90% pacjentów z nadciśnieniem tętniczym wymagało zastosowania co najmniej 2 różnych leków w celu wyrównania ciśnienia, a efektywność takiego połączenia okazała się prawie 5-krotnie wyższa w porównaniu do zastosowania podwójnej dawki 1 leku [2].
W praktyce znacznie częściej mamy jednak do czynienia z niewłaściwym postępowaniem u pacjentów stosujących terapię wielolekową – szkodliwą polipragmazją.
Jakie są przyczyny stosowania zbyt wielu leków?
- Brak dokładnego wywiadu z pacjentem na temat chorób współistniejących i przyjmowanych leków.
- Równoczesne korzystanie z porad wielu specjalistów, co wiąże się m.in. z przepisywaniem tych samów leków pod innymi nazwami handlowymi przez różnych lekarzy. Sytuacja ta dotyczy najczęściej leków zawierających metforminę, lewotyroksynę i pantoprazol [1].
- Samoleczenie – stosowanie preparatów dostępnych bez recepty bez konsultacji z lekarzem i farmaceutą. Aż 75% Polaków deklaruje, że stosuje leki dostępne bez recepty, głównie niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) (np. ibuprofen, ketoprofen), leki stosowane w przypadku przeziębienia (np. preparaty złożone zawierające paracetamol i fenylefrynę lub feniraminę) oraz witaminy i minerały (np. witamina D3, witamina C, wapń) [3].
Niebezpieczeństwa związane z terapią wielolekową
- Wzrost ryzyka niebezpiecznych interakcji (oddziaływań) międzylekowych – szacuje się, że w przypadku stosowania 2 leków ryzyko niekorzystnych oddziaływań między nimi wynosi 13%, w przypadku 5 leków wzrasta do 38%, przy równoczesnym stosowaniu 7 leków wynosi aż 82%. W konsekwencji może to prowadzić do zmniejszenia skuteczności leczenia, wystąpienia działań niepożądanych i efektów toksycznych [1]. Więcej na ten temat można przeczytać w artykule: Czy można łączyć leki ze sobą?
- Występowanie interakcji lek – choroba – czyli negatywny wpływ leku na przebieg innych chorób. Za przykład można wziąć niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) (np. ibuprofen, ketoprofen), które stosowane przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, mogą podwyższać ciśnienie tętnicze krwi. Pacjenci z nadciśnieniem powinni unikać ich długotrwałego stosowania, a jeśli to możliwe, wybierać w pierwszej kolejności jako lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy paracetamol, pozbawiony wpływu na ciśnienie tętnicze krwi.
- Nieprzestrzeganie zaleceń lekarskich (ang. non-adherence) – zjawisko to wiąże się ze stosowaniem leku w niewłaściwych dawkach, o niewłaściwej porze lub całkowitym zaprzestaniem jego przyjmowania. Z szacunków wynika, że wzrost liczby przyjmowanych leków o 1, zwiększa szansę na nieprzestrzeganie zaleceń lekarskich o 16%, czego konsekwencją może być wzrost ryzyka wystąpienia działań niepożądanych i pogorszenie stanu zdrowia [4].
- Kaskada lekowa, czyli błędne koło ordynacji lekarskiej – zjawisko polegające na leczeniu skutków ubocznych leku poprzez zastosowanie kolejnego leku [5]. Przyczyną problemu jest błędne zdiagnozowanie działania niepożądanego leku jako nowego schorzenia, które trzeba leczyć. Przykładem może stosowanie preparatów przeciwkaszlowych zawierających kodeinę w celu łagodzenia suchego kaszlu, będącego działaniem niepożądanym związanym ze stosowaniem inhibitorów konwertazy angiotensyny (np. kaptopryl, enalapryl) w leczeniu nadciśnienia bądź stosowanie leków moczopędnych (np. furosemid, indapamid) z powodu obrzęków, będących skutkiem ubocznym związanym z przyjmowaniem leków z grupy tzw. blokerów kanałów wapniowych (np. amlodypina, werapamil) stosowanych w kardiologii.
Jak bezpiecznie stosować wiele leków jednocześnie?
- Stwórz listę wszystkich stosowanych preparatów wraz ze sposobem ich dawkowania, zarówno tych zaleconych przez lekarza, jak również leków dostępnych bez recepty, suplementów diety czy ziół stosowanych na własną rękę. Pamiętaj – to, że dany preparat jest dostępny bez recepty nie oznacza, że nie powoduje on skutków ubocznych i nie wpływa na działanie innych leków.
- Listę stosowanych preparatów miej przy sobie podczas każdej wizyty u lekarza. Jeśli korzystasz z pomocy kilku specjalistów, jest to szczególnie ważne.
- Sięgając po dowolny preparat dostępny bez recepty, skonsultuj z lekarzem bądź farmaceutą, czy jego zastosowanie ma medyczne uzasadnienie i czy jego składniki nie wchodzą w interakcje z innymi lekami, żywnością czy alkoholem.
- Przed zażyciem leku, zapoznaj się z treścią ulotki dołączonej do opakowania. Zwróć uwagę na to, jaką substancję czynną zawiera dany preparat, by uniknąć stosowania różnych leków z tą samą substancją czynną.
- Pamiętaj, że każdy organizm ma inne potrzeby. To, co pomogło bliskiej osoby bądź jest szeroko reklamowane, niekoniecznie musi być dobre dla Ciebie. Z dystansem należy podchodzić także do opinii innych pacjentów na temat skuteczności leków znalezionych w Internecie.
- W przypadku wątpliwości dotyczących stosowania leków czy możliwych interakcji, zamiast rezygnować z leczenia, poproś o konsultację lekarza lub farmaceutę. Odpowiedź od farmaceuty w łatwy sposób uzyskasz korzystając z zakładki Zapytaj Farmaceutę na naszej stronie.
- Jeśli przyjmujesz przewlekle kilka leków, wygodnym rozwiązaniem może okazać się rozdzielanie leków na poszczególne dni tygodnia i pory dnia do kasetek ułatwiających dawkowanie leków (np. Apteo Care Kasetka Do Dawkowania Leków). Pozwoli to uniknąć pomyłek polegających na pominięciu bądź zażyciu podwójnej dawki leku. Jeśli wydaje Ci się to zbyt trudne, poproś o pomoc bliską osobę.
- Jeśli to możliwe, realizuj recepty na stale przyjmowane leki w jednej aptece – farmaceuta, który Cię zna i kojarzy, jakie leki stosujesz przewlekle, jest w stanie „wychwycić” błędy w ordynacji lekarskiej i możliwe interakcje, również te z preparatami stosowanymi doraźnie, na własną rękę.
Przeglądy lekowe, czyli opieka farmaceutyczna w aptece
Przegląd lekowy, czyli analiza wszystkich przyjmowanych przez pacjenta leków, to jedna z usług świadczonych przez farmaceutów w ramach opieki farmaceutycznej w niektórych krajach.
W czasie przeglądu lekowego farmaceuta najpierw zbiera informacje na temat wszystkich stosowanych leków, następnie umawia się z pacjentem na kolejną wizytę, podczas której upewnia się, czy pacjent wie, jak stosować leki i w prosty sposób wyjaśnia, jak uniknąć błędów w ich przyjmowaniu. W przypadku wykrycia istotnego problemu lekowego (np. działania niepożądanego lub interakcji z innymi lekami bądź pożywieniem) farmaceuta przygotowuje raport, który przekazuje lekarzowi prowadzącemu.
Rozwiązanie to z powodzeniem przyjęło się w m.in. we Włoszech, Danii, Belgii, Wielkiej Brytanii, Kanadzie czy Australii. W Polsce aktualnie prowadzone są prace nad tym, aby tego typu usługi były świadczone przez farmaceutów w aptekach. Bez wątpienia pozwoli to na poprawę bezpieczeństwa i skuteczności leczenia.
Aleksandra Żywiec-Pelczar
https://www.gdziepolek.pl/artykuly/czy-przyjmowanie-kilku-lekow-jednoczesnie-jest-bezpieczne