Długotrwałe, podwyższone stężenie glukozy we krwi może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia, szczególnie u osób cierpiących na cukrzycę. Powszechnie uznaje się, że to głównie jedzenie wpływa na poziom cukru we krwi. Tymczasem czynnikiem podwyższającym stężenie glukozy jest również stosowanie niektórych leków, stres, a nawet zbyt intensywne uprawianie niektórych sportów!
Czym jest hiperglikemia?
W ciągu dnia stężenie glukozy we krwi rośnie i maleje, w zależności od przyjmowanych posiłków i innych czynników. Jest to zatem proces naturalny i prawidłowy. U osób chorych na cukrzycę dochodzi jednak do sytuacji, w których organizm traci kontrolę nad regulacją poziomu cukru we krwi. Wówczas nagły, wysoki wzrost stężenia glukozy (hiperglikemia) może prowadzić do rozwoju kwasicy ketonowej i uszkodzenia np. komórek mięśnia sercowego, czy układu nerwowego, co stanowi zagrożenie dla życia. Dlatego dla cukrzyków tak ważna jest znajomość podstawowych zasad, które pozwalają uniknąć stanu podwyższonego cukru we krwi.
Indeks glikemiczny
Indeks glikemiczny (IG) to wskaźnik, który informuje nas o tym, jak szybko po spożyciu danego produktu wzrasta poziom glukozy we krwi. Przyjęto, że IG dla czystej glukozy wynosi 100 i do tej wartości porównywane są inne produkty. Warto pamiętać, że indeks glikemiczny dotyczy jedynie produktów, które zawierają węglowodany (cukry), czyli takich jak np. pieczywo, kasza, makaron, ryż, warzywa czy owoce. Dieta w cukrzycy powinna bazować głównie na produktach o niskim IG (<55) oraz opcjonalnie produktach o średnim IG (55-70). Powodują one powolny wzrost poziomu glukozy we krwi i zmniejszają wahania glikemii w ciągu dnia. Produkty o wysokim IG (>70) nie są zalecane, ponieważ po ich spożyciu następuje gwałtowny wzrost stężenia glukozy we krwi. Dla przykładu – cukinia posiada bardzo niski indeks glikemiczny: 15, a bagietka z białej mąki: około 95. Indeksy glikemiczne dla konkretnych pokarmów można znaleźć w tabelach lub w bazach produktów dostępnych online, a także aplikacjach telefonicznych.
Które składniki diety podnoszą poziom glukozy we krwi?
Jednym z głównych elementów kontroli poziomu glukozy we krwi jest prawidłowa dieta. Poziom cukru podwyższa przede wszystkim nadmierne spożycie węglowodanów i przyjmowanie nieregularnych, zbyt obfitych posiłków. Pacjenci z cukrzycą powinni ograniczyć w pierwszej kolejności spożycie wyrobów z mąki jasnej. Należy unikać szczególnie słodkiego pieczywa, tj. drożdżówek, rogali francuskich, czy bułek maślanych, ale także makaronu z białej mąki, ryżu białego i drobnych kasz (np. kasza manna). Do innych produktów, które znacznie podnoszą cukier we krwi należą przemysłowo przygotowane słodycze, takie jak: lody, kremy, torty, wyroby cukiernicze, czekolada, batony czekoladowe i cukierki. Do hiperglikemii może prowadzić nie tylko spożywanie cukru, ale również i miodu. Do słodzenia napojów lub ciast można natomiast używać słodzików, które pomimo słodkiego smaku, nie należą do cukrów i nie podnoszą glukozy we krwi.
Czy warzywa podnoszą poziom cukru we krwi?
Warzywa zawierają nie tylko węglowodany, ale także dużą ilość błonnika i witamin, dlatego ich codzienne spożywanie wskazane jest nawet cukrzykom. Istnieje jednak grupa warzyw, które mogą znacząco podnosić poziom cukru we krwi. Warzywa o wysokim (niekorzystnym) indeksie glikemicznym to przede wszystkim groszek i kukurydza konserwowa, bób, rzepa, pieczone i gotowane ziemniaki, czy dynia.
Czy owoce podnoszą poziom cukru we krwi?
Owoce są ważnym elementem zdrowej diety, jednak u cukrzyków ich spożywanie powinno być kontrolowane, z uwagi na wysoką zawartość cukrów prostych. Do owoców o wysokim indeksie glikemicznym należą głównie arbuzy, banany, melony, czy ananasy z puszki. Niskie IG mają natomiast grejpfruty, czarne porzeczki, poziomki i truskawki. Poziom glukozy we krwi może znacznie się podnieść po spożyciu owoców z puszek, owoców konserwowych, kandyzowanych, suszonych i w syropie, a także dżemów, powideł i marmolad. Również soki owocowe, czy słodkie napoje gazowane szybko podnoszą poziom cukru we krwi, szczególnie gdy są dosładzane cukrem. Dla osób z cukrzycą najlepszym napojem jest woda mineralna niegazowana.
Jak aktywność fizyczna wpływa na poziom glukozy we krwi?
Poza nieprawidłową dietą, istnieje wiele czynników podwyższających poziom cukru we krwi. Wśród nich wymieniany jest między innymi niedostateczny wysiłek fizyczny. Co ciekawe – także zbyt intensywna aktywność fizyczna w niektórych sytuacjach może przyczynić się do nagłego zwiększania poziomu cukru we krwi. Ważne jest, aby wysiłek u osób z cukrzycą lub stanem przedcukrzycowym był zawsze umiarkowany i stosowany regularnie (początkowo od 5-10 minut dziennie, aż do minimum pół godziny 3 razy w tygodniu). Diabetolodzy zalecają co najmniej 40 minut aktywności typu: bieganie, szybki marsz, jazda na rowerze czy pływanie, 3 razy w tygodniu. Należy zachować szczególną ostrożność wykonując ćwiczenia „beztlenowe”, czyli takie, podczas których tkanki organizmu mogą być niewystarczająco dotlenione. W przypadku osób u których dochodziło do hiperglikemii, warto porozmawiać z lekarzem w przed rozpoczęciem ćwiczeń na siłowni, trenowania paralotniarstwa, szybownictwa, wyścigów motorowych i konnych, nurkowania, tenisa, wspinaczki górskiej oraz skoków spadochronowych. Bezwzględnie należy unikać również przyjmowanie sterydów i środków wpływających na szybszy wzrost masy mięśniowej.
Stężenie glukozy we krwi wzrasta także na skutek stresu i silnego napięcia emocjonalnego. Taki stan nazywany jest hiperglikemią stresową.
Które leki mogą podwyższać poziom cukru we krwi?
Poziom cukru może też zwiększać się na skutek innych chorób towarzyszących i być następstwem infekcji lub zakażenia, a także przyjmowanie niektórych leków, m.in.:
- niektóre β-adrenolityki – stosowane w nadciśnieniu tętniczym, szczególnie propranolol, metoprolol i atenolol, ale również hydrochlorotiazyd. Ich stosowanie nie tylko sprzyja rozwojowi hiperglikemii, ale w niektórych przypadkach może prowadzić do rozwoju cukrzycy;
- niektóre leki przeciwpsychotyczne – szczególnie olanzapiny i klozapiny, stosowane u chorych na schizofrenię;
- glikokortykosteroidy, wykorzystywane w leczeniu stanów zapalnych (np. reumatoidalnego zapalenia stawów, czy w astmie); przykładem tej grupy leków jest prednizon, metyloprednizolon, czy deksametazon; co ciekawe, leki te przyczyniają się głównie do zwiększenia stężeń glukozy po posiłku, a stężenia na czczo pozostają bez zmian lub są tylko nieco zwiększone;
- leki stosowane w transplantologii w celu uniknięcia odrzucenia przeszczepu, np. cyklosporyna, syrolimus i takrolimus. Ich długotrwałe stosowanie doprowadza do rozwoju cukrzycy potransplantacyjnej.
Osoby z cukrzycą, które zażywają leki mogące zwiększać poziom glukozy we krwi, nie powinny bez konsultacji z lekarzem przerywać ich stosowania. Należy regularnie badać poziom glukozy za pomocą glukometru i konsultować wyniki z lekarzem, który indywidualnie oceni korzyści i ryzyko związane ze stosowaniem danych leków.
Zapraszamy do przeczytania również innych naszych artykułów związanych z cukrzycą: Leki na cukrzycę, Czym różni się cukrzyca typu 1 od cukrzycy typu 2, Ile kosztuje życie z cukrzycą, Jak podać glukagon cukrzykowi.