Październik to miesiąc walki z rakiem piersi, której symbolem jest różowa wstążeczka. Co roku 15 października obchodzony jest też Europejski Dzień Walki z Rakiem Piersi. Ich celem jest edukacja na temat objawów raka piersi oraz zachęcenie kobiet do regularnej samokontroli piersi a także do poddawania się regularnym badaniom profilaktycznym, w tym mammografii i USG. Jak podkreśla dr n. med. Elżbieta Marczyk, chirurg onkolog w krakowskim Szpitalu na Klinach, wczesne wykrycie i szybkie podjęcie leczenia zwiększają bowiem szansę na powrót do zdrowia i normalnego życia. To ważne, gdyż co roku tylko w naszym kraju ten typ nowotworu diagnozowany jest aż u 17 tys. nowych pacjentek a niemal 6 tys. kobiet z jego powodu umiera.
Wiedza o profilaktyce raka piersi jest obecnie niezbędna każdej Polce niezależne od wieku, gdyż od kilku lat zachorowalność a w ślad za nią niestety także umieralność na ten jeden z najczęstszych nowotworów złośliwych występujących u kobiet w każdej grupie wiekowej w naszym kraju stale rośnie. Wczesna diagnostyka, a przede wszystkim niebagatelizowanie wszelkich niepokojących objawów w postaci m.in. zmian w piersiach, pozwalają na wychwycenie i podjęcie leczenia we wczesnym stadium choroby, zanim pojawią się przerzuty do węzłów chłonnych lub do innych narządów. U większości pacjentek zwiększa to też wyraźnie szanse na całkowite wyleczenie.
Czynniki ryzyka wystąpienia raka piersi
Przed omówieniem zagadnień związanych z profilaktyką nowotworową, słów kilka o czynnikach ryzyka, z których warto sobie zdawać sprawę i które mogą mieć na nią istotny wpływ.
Generalnie, czynniki ryzyka zachorowania na raka piersi możemy podzielić na te związane z mutacjami genetycznymi oraz pozostałe. Dlatego też przy określeniu sposobu i częstotliwości badań profilaktycznych a także sposobu leczenia tak ważny jest wywiad onkologiczny. Aż w 25 proc. przypadków choroba występuje bowiem rodzinnie, tzn. u babci, mamy, córki itd.
W przypadku obecności uwarunkowań genetycznych najczęściej za zachorowanie odpowiadają mutacje genów BRCA1 i BRCA2 – ocenia się, że powodują one od 5 do 10 proc. przypadków raka piersi. Należy przy tym pamiętać, że wystąpienie mutacji w obrębie tych lub innych genów nie oznacza, że dana osoba zachoruje na nowotwór – zwiększają one jednak znacząco ryzyko zachorowania zarówno na raka piersi, jak i na raka jajnika. Poza stwierdzonymi przypadkami raka u krewnych pierwszego stopnia (matki, babki, ciotki, siostry, córki), ryzyko zależy także od wieku, w którym doszło u nich do zachorowania – jest ono wyraźnie większe, jeśli krewne zachorowały jeszcze przed wystąpieniem menopauzy.
Natomiast wśród czynników ryzyka zachorowania na raka piersi, które nie mają podłoża genetycznego, najważniejszym jest wiek. Ryzyko wzrasta szczególnie w wieku około- i pomenopauzalnym. Aż 80% zachorowań występuje u kobiet po 50. roku życia a najczęściej, bo aż w połowie przypadków, nowotwór piersi diagnozowany jest u kobiet pomiędzy 50. a 69. rokiem życia.
U kobiet przed 30 rokiem życia rak piersi występuje rzadko, natomiast w tym przypadku dość często ma on podłoże genetyczne i przebiega bardziej agresywnie, co zmniejsza szansę na wyleczenie. Dlatego warto wykonywać testy genetyczne u zdrowych kobiet z silnym dodatnim wywiadem nowotworowym w rodzinie, gdyż pozwala to na wczesne podjęcie odpowiednich działań profilaktycznych, w tym także w niektórych przypadkach profilaktycznego chirurgicznego usunięcia piersi i jajników.
Inne czynniki ryzyka wystąpienia raka piersi związane są z fizjologią hormonalną, w tym z wydłużonym czasem oddziaływania hormonów na organizm kobiety w związku z wczesnym wiekiem pierwszej miesiączki (przed 12 r.ż.) i późnym wiekiem wystąpienia menopauzy (powyżej 55 r.ż.), bezdzietnością bądź późnym urodzeniem pierwszego dziecka, tj. po 40. roku życia, a także niekarmieniem dziecka piersią.
Ponadto istnieje też związek między długotrwałym stosowaniem hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) bądź antykoncepcji hormonalnej a zwiększonym ryzykiem raka piersi. Ryzyko zachorowania jest też większe u pacjentek z wysoką gęstością piersi, czyli dużą ilością tkanki gruczołowej w piersiach, na którą mogą oddziaływać hormony pobudzając ją do nieprawidłowego wzrostu. Inne czynniki to wcześniejsze zachorowanie na raka piersi lub na inny rodzaj raka hormonozależnego, w tym przebyty już rak jajnika lub trzonu macicy. Nie można też nie wspomnieć o negatywnym wpływie promieniowania jonizującego, którego źródłem może być naświetlanie klatki piersiowej w toku leczenia innych chorób, w tym ziarnicy złośliwej, czyli chłoniaka Hodgkina.
Poza tym na zachorowanie wpływ mogą mieć czynniki cywilizacyjne, jak nadwaga i otyłość, oraz te związane ze stylem życia, jak niezdrowa dieta bogata w tłuszcze, częste spożywanie alkoholu, bądź niska aktywność fizyczna. W tym przypadku pozytywną informacją jest to, że jest to ten rodzaj czynników, na które, w przeciwieństwie do pozostałych, pacjentka może mieć wpływ poprzez podjęcie odpowiednich działań w celu zmniejszenia masy ciała oraz zmianę stylu życia na zdrowszy i bardziej aktywny.
Objawy
Poza czynnikami ryzyka, z punktu widzenia walki z rakiem piersi niezwykle istotna jest wiedza na temat jego objawów.
Niestety, podobnie jak w przypadku większości nowotworów, początkowo rak piersi przebiega bezobjawowo. Pierwszym objawem raka piersi, z którym pacjentka bezwzględnie powinna zgłosić się na konsultację do lekarza, jest zmiana guzkowa w obrębie gruczołu piersiowego widoczna pod skórą lub wyczuwalna w trakcie badania palpacyjnego, np. comiesięcznej samokontroli. Zmiana ta najczęściej pojawia się w górno-zewnętrznej stronie piersi, ale może też obejmować brodawkę sutkową (tzw. rak Pageta), który początkowo objawia się jej niewielkim owrzodzeniem.
Należy jednak pamiętać, że nie wszystkie zmiany w piersiach mają charakter nowotworowy. Większość zmian ma charakter łagodny – są to torbiele, włókniaki lub tłuszczaki. W każdym jednak przypadku należy udać się do lekarza, który zaleci odpowiednie badania diagnostyczne w celu potwierdzenia lub wykluczenia obecności komórek nowotworowych. Ponadto pacjentka powinna skonsultować z lekarzem także wszelkie inne niepokojące objawy, jak zmianę kształtu lub powiększenie jednej lub obu piersi, wyciek z brodawki sutkowej, jej wciągnięcie, owrzodzenie skóry lub zagłębienie.
W miarę postępu choroby rozprzestrzenia się ona na układ chłonny pachowy po stronie chorej piersi. Wówczas rak piersi manifestuje się powiększeniem węzłów chłonnych, które można wyczuć w badaniu palpacyjnym w dole pachowym. Przy zaawansowanej chorobie pojawiają się też przerzuty do węzłów chłonnych okolicy nadobojczykowej i szyjnej, które wyczuwalne są albo jako pojedyncze twarde guzki, albo zwarte grupy guzków.
By nie dopuścić do rozwoju choroby, która może przebiegać bardzo gwałtownie, wszelkie, nawet niewielkie zmiany należy jak najszybciej skonsultować z lekarzem, nie czekając na termin regularnej rocznej kontroli ginekologicznej, podczas której lekarz obowiązkowo powinien przeprowadzić badanie palpacyjne piersi.
Badania profilaktyczne
Jak już wspomniano wcześniej, rak piersi w swoim początkowym stadium, gdy rokowania pełnego wyzdrowienia są najlepsze, najczęściej nie daje swoistych objawów i na tym etapie można go wykryć jedynie na podstawie badań obrazowych piersi. Dlatego tak istotna jest regularna profilaktyka.
Choć ryzyko raka piersi wyraźnie rośnie wraz z wiekiem – zdecydowanie największa liczba zachorowań występuje u kobiet w wieku około- lub pomenopauzalnym – regularne badania profilaktyczne należy rozpocząć już u kobiet młodych, szczególnie tych z obciążonym wywiadem rodzinnym. Niezwykle istotna jest regularna comiesięczna samokontrola piersi, którą należy rozpocząć już od 20. roku życia. Najlepiej wykonywać ją zawsze w tym samym dniu cyklu miesięcznego, między 6. do 9. dniem, badając piersi przed lustrem w celu wychwycenia zmian w ich wyglądzie, a następnie palpacyjnie np. w trakcie kąpieli pod prysznicem w celu wykrycia ewentualnych guzków pod skórą, a także w pozycji leżącej, nie zapominając przy tym o sprawdzeniu węzłów chłonnych w dole pachowym. Raz w roku badanie palpacyjne piersi powinien przeprowadzić lekarz ginekolog jako część corocznej profilaktyki ginekologicznej połączonej z badaniem narządów rodnych.
Nie należy zapomnieć także o regularnym badaniu USG piersi przynajmniej raz na dwa-trzy lata, a po 40. roku życiu o mammografii. Dla zdrowych kobiet w wieku od 50 do 69 roku życia, u których nie stwierdzono żadnych objawów, dostępny jest w Polsce program przesiewowy NFZ dla raka piersi, w ramach którego pacjentki mogą wykonać standardową mammografię raz na dwa lata.
Dr n. med. Elżbieta Marczyk Chirurg ogólny, chirurg onkolog – swoje doświadczenie zawodowe zdobywała m.in. w Instytucie Onkologii w Krakowie. Wyróżniona przez Ministra Zdrowia za cykl prac o nowotworach dziedzicznych. Zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem nowotworów w tym w szczególności raka piersi. Prowadzi szereg działań w zakresie profilaktyki i leczenia nowotworów złośliwych, głównie koncentrując się na raku piersi i jajnika oraz raku jelita grubego. Jako nieliczna w Polsce przeprowadza zabiegi rekonstrukcyjne podczas tego samego zabiegu zaraz po wykonaniu mastektomii. Specjalizuje się w zabiegach odtwórczych piersi.